Пенсия алды яшендәге гражданнарның хезмәт хокукларын тәэмин итү мәсьәләләре буенча белешмәлек.

Гомуми нигезләмәләр.

 Һәркем үзенең хезмәт хокукларын тормышка ашыру өчен тигез мөмкинлекләргә ия. Гражданның пенсия яшенә җитүе  хезмәт хокуклары һәм иреген, шул исәптән эшкә кабул ителгәндә дә, аңа чикләүләр билгеләү өчен сәбәп була алмый. Барлык эш бирүчеләр (физик затлар һәм юридик затлар, аларның оештыру-хокукый формаларына һәм милек формаларына бәйсез рәвештә) хезмәт мөнәсәбәтләрендә һәм хезмәткәрләр белән турыдан-туры элемтәдә хезмәт законнары һәм хезмәт хокукы нормаларын үз эченә алган башка актлар нигезләмәләренә таянып эш итәргә тиеш.

Эшкә кабул иткәндә.

 Эшкә кабул итү буенча таләпләр бердәм булып тора, ягъни пенсия алды яшендәге гражданнарны эшкә кабул итү башка хезмәткәрләрне эшкә алу кагыйдәләреннән аерылмый. Россия Федерациясе Хезмәт кодексы (алга таба-РФ ТК) хезмәт килешүе төзү өчен иң чик яше закон белән билгеләнмәгән. Хезмәт килешүе төзүдән нигезсез баш тарту тыела. Хезмәт килешүе төзегәндә хокукларны турыдан-туры яки турыдан-туры чикләү яисә читләтеп өстенлекләр билгеләү яше, шулай ук хезмәткәрләрнең эшлекле сыйфатларына бәйле булмаган башка шартларны билгеләү рөхсәт ителми. Хезмәт килешүе төзүдән баш тарткан затның таләбе буенча, эш бирүче мондый таләпне куйган көннән соң җиде эш көне эчендә язма рәвештә баш тартуның сәбәбен хәбәр итәргә тиеш. Игътибар итегез: хезмәт килешүе төзүдән баш тарту турында судка шикаять бирергә мөмкин (РФ ТК 64 ст).

Хезмәт килешүе эчтәлеге буенча.

Хезмәт килешүен рәсмиләштерүгә һәм эчтәлегенә билгеләнгән таләпләр тулы күләмдә пенсия яшенә җитмәгән гражданнар белән хезмәт мөнәсәбәтләренә кагыла.

2 вакытлы хезмәт килешүе түбәндәгедән гыйбарәт: хезмәт мөнәсәбәтләре алда торган эш характерын яки аны үтәү шартларын исәпкә алып, билгесез вакытка, ә нәкъ менә РФ ТК 59 статьясының беренче өлешендә каралган очракларда билгеләнә алмый. РФ ТК 59 статьясының икенче өлешендә каралган очракларда хезмәт килешүе якларның алдагы эш характерын һәм аны үтәү шартларын исәпкә алмыйча килешү буенча төзелергә мөмкин. Пенсия алды яшендәге хезмәткәрләр белән хезмәт килешүен мәҗбүри рәвештә билгеле бер вакытка төзү мөмкин түгел. Ягъни эш бирүче, алда торган эшнең характеры һәм аны үтәү шартлары билгесез вакытка хезмәт килешүе төзергә мөмкинлек бирсә, ашыгыч килешү төзүне таләп итәргә хокуклы түгел. Алга таба суд хезмәткәрне вакытлы хезмәт килешүе төзергә мәҗбүр иткәнлеге ачыкланса, мондый килешү билгесез  вакытка төзелгән дип табылачак. Эш характерын һәм аны үтәү шартларын исәпкә алмыйча, билгеле бер вакытка эшкә кабул итү бары тик яшь буенча эшләүче пенсионерлар белән генә рөхсәт ителә. Шул ук вакытта законның эш бирүчегә, хезмәткәр белән билгесез вакытка төзелгән хезмәт килешүен яңадан рәсмиләштерүгә  (хезмәт килешүен өзү кебек үк) әлеге хезмәткәр пенсия яшенә җитүгә һәм аңа пенсия билгеләнүенә бәйле рәвештә, ашыгыч хезмәт килешүенә (хезмәт килешүен өзү) хокук бирмәвен дә белергә кирәк.

Пенсия алды яшендәге кабул ителә торган хезмәткәрләр өчен сынау РФ ТК 70 статьясы нигезендә гомуми нигезләрдә билгеләнергә мөмкин. Ягъни сынау турында шартларны яклар килешүе буенча гына кертергә мөмкин, ягъни аны хезмәт килешүенә һәм хезмәткәрне эшкә алу турындагы боерыкка кертергә кирәк. Хезмәт килешүендә сынау турында шартлар язылмаса, булмау, хезмәткәр эшкә сынаудан башка кабул ителгән дип санала. Закон таләпләре арасында уртак эшкә тыю булмау да бар. РФ ТК 601 статьясы нигезендә һәр хезмәткәр гомуми кагыйдә буенча төп эштән бушаган вакытта шул ук эш бирүченең (эчке уртак булу) һәм (яки) башка эш бирүченең (тышкы уртак булу) даими түләүле эш вакытында үтәлеше турында хезмәт килешүләре төзергә хокуклы. Пенсия алды яшендәге хезмәткәрләр гадәти хезмәткәрләр кебек үк гарантияләр һәм компенсацияләргә хокуклы. Мәсәлән, аларга ел саен түләнә торган түләүле ял, авырганлык өчен түләү һәм эштән азат ителгәндә файдаланылмаган ял өчен компенсация каралган.

3 Эш  һәм ял вакыты режимы буенча. Закон нигезендә пенсия алды яшендәге хезмәткәрләрнең хезмәт шартларына һәм эш режимына махсус таләпләр билгеләнмәгән.Пенсия алды яшендәге хезмәткәрләргә гадәти хезмәткәрләр белән чагыштырганда, гарантияләрнең югары дәрәҗәсе күмәк килешү, локаль норматив актлар, хезмәт шартнамәсе белән каралырга мөмкин. Эш бирүчеләргә хезмәткәрләрнең һәм җитештерү өлкәсендә хезмәт шартларын яхшырту буенча гомуми киңәшләр халыкара хезмәт оешмасы тарафыннан 1980 елның 23 июнендә расланган «Өлкән хезмәт ияләре турында» гы 162 номерлы Рекомендациянең 13 пунктында китерелгән. Мәсәлән, эш бирүчеләргә өлкән яшьтәге хезмәткәрләргә авырга килсә,  хезмәтне оештыру рәвешләрен үзгәртергә; аерым алганда,булган барлык техник чаралардан һәм, аерым алганда, эргономика принципларыннан файдаланып, эш урынын һәм эшкә сәләтлелеген саклап калу һәм бәхетсезлек очракларын кисәтү өчен, хезмәткәрләрнең сәламәтлеге торышын системалы тикшереп торуны оештырырга; эш урыннарында хезмәткәрләрнең иминлеген һәм гигиенасын тәэмин итүгә тиешле контрольне күздә тотарга тәкъдим ителә.

Яллар.

 Хезмәт законнары нигезендә хезмәткәрләргә, яше нинди булуга карамастан, ел саен төп һәм өстәмә түләүле отпусклар бирүнең бердәм тәртибе билгеләнгән. Шул ук вакытта алар өчен уңайлы вакытта ялга китәргә хокуклы хезмәткәрләр категорияләре беркетелгән. Пенсия алды яшендәге хезмәткәрләр законда каралган категориядәге затларга эләгә икән, алар шулай ук аларга уңайлы вакытта ял бирү хокукыннан да файдалана алалар. Әйтик, пенсия алды яшендәге хезмәткәрләр, әгәр алар Чернобыль АЭСындагы һәлакәт нәтиҗәсендә зыян күргән дип табылса, «Чернобыль АЭСындагы һәлакәт аркасында радиация йогынтысына дучар ителгән гражданнарны социаль яклау турында " 15.05.1991 ел, № 124-1 Россия Федерациясе Законының 14 статьясындагы 5 пункты нигезендә алар өчен уңайлы вакытта еллык чираттагы түләүле ялдан файдалану, шулай ук 14 календарь көн дәвамындагы өстәмә түләүле ял алу хокукына ия. Шуңа охшаш рәвештә, законда билгеләнгән шартлар булганда, пенсия алды яшендәге хезмәткәрләр хезмәт хакын саклап калмыйча ял бирү мәсьәләсен хәл иткәндә үз хокукларыннан файдалана алалар.

4 Гомуми кагыйдә буенча түләүсез отпуск хезмәткәргә гаилә хәле һәм башка җитди сәбәпләр буенча язма гариза булганда бирелергә мөмкин. Ялның озынлыгы хезмәткәр белән эш бирүче арасында килешү белән билгеләнә. Шул ук вакытта кайбер очракларда эш бирүчеләргә хезмәткәрләрнең язма гаризасы нигезендә хезмәт хакын мәҗбүри тәртиптә саклап калмыйча ял бирү бурычы йөкләнә. Шулай итеп, пенсия алды яшендәге хезмәткәр инвалид булса, эш бирүче язма гариза белән мөрәҗәгать иткәндә түләүсез елына 60 календарь көнгә кадәр ял бирергә тиеш. Әгәр пенсия яшенә кадәрге хезмәткәр хәрби хезмәт бурычларын үтәгәндә яисә хәрби хезмәт үтү белән бәйле авыру нәтиҗәсендә алынган яралану, контузия яки имгәнү нәтиҗәсендә вафат булган хәрби хезмәткәрләрнең ата-анасы яисә хатыны булса, аның гаризасы буенча елына 14 календарь көнгә кадәр хезмәт хакын саклап калмыйча гына отпуск бирелә. Никах теркәү, якын туганнары үлгән очракта пенсия яшенә кадәрге хезмәткәрләргә хезмәт хакын саклап калмыйча биш календарь көнгә кадәр ял бирелә.

Эштән киткәндә.

Хезмәткәрләрнең, шул исәптән пенсия яшенә җитмәгән хезмәткәрләрнең хокуклары хезмәт турындагы законнарда беркетелгән гарантияләр белән тәэмин ителгән. Мондый гарантияләр исәбенә, аерым алганда, хезмәткәрнең үз теләге буенча теләсә кайсы вакытта, бернинди нигезләрсез (РФ ТК 80 ст.) хезмәт килешүен өзү хокукы; эш бирүче инициативасы буенча бары тик законда билгеләнгән очракларда һәм нигезләр буенча гына эштән азат итү мөмкинлеге керә (РФ ТК 77, 81 ст.). РФ ТК эш бирүче инициативасы буенча хезмәт хокук мөнәсәбәтләрен туктату өчен нигезләрнең тулы исемлеген үз эченә ала. Эш бирүче тарафыннан килешү өзелгәндә РФ хезмәт законнарының барлык таләпләре үтәлергә тиешлеге шик тудырмый.

Административ җаваплылык турында.

Шуны истә тотарга кирәк: хезмәткәрләрнең, пенсия алды яшендәге хезмәткәрләрнең хезмәт хокукларын бозган өчен административ җаваплылык каралган. Әйтик, эшкә кабул итү һәм хезмәт килешүен рәсмиләштерү тәртибен, хезмәт килешүен туктату тәртибен бозган (эштән азат итүгә мәҗбүр итү, эштән азат итү рәвешендәге дисциплинар җаваплылыкка тарту), ял вакытын һәм эш режимын бозган өчен вазыйфаи затларга бер меңнән биш мең сумга кадәр; юридик затларга - утыз меңнән илле мең сумга кадәр административ штраф салу каралган. Эш бирүче тарафыннан эш урыннарында хезмәт шартларын махсус бәяләү үткәрүнең билгеләнгән тәртибен бозу яки аны тикшермәү вазыйфаи затларга биш меңнән ун мең сумга кадәр; юридик затларга алтмышынчы меңнән сиксәненче мең сумга кадәр административ штраф салуга китерә. Эш көне (смена) башында мәҗбүри медицина тикшерүләре үтү һәм хезмәтне саклау таләпләрен белүне, шулай ук мәҗбүри башлангыч (эшкә кергәндә) һәм периодик (хезмәт эшчәнлеге дәвамында) медицина тикшерүләрен үтмичә, хезмәт вазыйфаларын башкаруга рөхсәт иткән  вазыйфаи затларга унбиш меңнән егерме биш мең сумга кадәр; юридик затларга - йөз меңнән алып утыз мең сумга кадәр административ штраф салу каралган.